«Հաղթական կամար». Էրիխ Մարիա Ռեմարկ

Ներկայացնում ենք հատվածներ գերմանացի գրող Էրիխ Մարիա Ռեմարկի (1898 — 1970) «Հաղթական կամար» վեպից։

***

Ռավիկը որոշեց արագ խմել իր բաժակը և գնալ։ Ձանձրույթը համակեց նրան, նա շատ հոգնած էր։ Իսկ ընդհանրապես համբերությամբ էր վերաբերվում ճակատագրի անակնկալներին, նա իր ետևում թողել էր փոփոխություններով լեցուն ու անհանգիստ կյանքի քառասուն տարիներ։ Իրերի այնպիսի դրություն, ինչպիսին այս էր, նա հաճախ էր տեսել։ Մի քանի տարի էր արդեն, ինչ նա ապրում էր Փարիզում, տառապում էր անքնությամբ և գիշերները թափառում փողոցներով — ինչեր ասես չէր տեսել։

Քելները պատվիրած բաժակները բերեց։ Ռավիկը վերցրեց թունդ և բուրումնավետ խնձորօղու բաժակը և զգուշորեն դրեց կնոջ առաջ։

— Սա էլ խմեք։ Առանձնապես մեծ օգուտ չունի, բայց կտաքացնի։ Եվ ինչ էլ որ պատահել է, կարևորություն մի տվեք։ Կյանքում քիչ բան կա, որ իր կարևորությունը երկար է պահպանում։

Կինը նայեց նրան։ Բայց չխմեց:

— Դա այդպես է,— ասաց Ռավիկը։— Հատկապես գիշերները։ Գիշերն ամեն ինչ չափազանց է թվում։

Կինը դեռ շարունակում էր նայել նրան։

— Դուք զուր եք ինձ մխիթարում,— վերջապես ասաց նա։

— Ավելի լավ։

Ռավիկն աչքերով փնտրեց քելներին։ Բավական է։ Զահլան գնաց։ Նա լավ է ճանաչում այդ տիպերին։ Ըստ երևույթին, վտարանդի ռուսներից է,— մտածեց նա։

— Դուք վտարանդի ռո՞ւս եք։

— Ոչ։

Ռավիկը վճարեց ու տեղից վեր կացավ հրաժեշտ տալու համար։ Նույն րոպեին տեղից կանգնեց նաև կինը։ Նա այդ արեց լուռ, ինչպես ինքնըստինքյան հասկանալի մի բան։ Ռավիկն անվճռական նայեց կնոջը։ Լավ, մտածեց նա, ես կարող եմ դրսում էլ հրաժեշտ տալ։

Սկսել էր անձրև գալ։ Ռավիկը դռան առաջ կանգ առավ։

— Դուք ո՞ր կողմն եք գնալու։ Նա վճռել էր, որ ինքը գնա հակառակ ուղղությամբ։

— Չգիտեմ։ Որևէ կողմ։

— Իսկ որտե՞ղ եք ապրում։

Կինն արագ մի շարժում արեց։

— Ես այնտեղ գնալ չեմ կարող։ Ոչ։ Չեմ կարող։ Միայն թե ոչ այնտեղ։

Նրա աչքերը հանկարծ լցվեցին վայրի մի սարսափով։ Գժվել է, մտածեց Ռավիկը։ Կռվել է ամուսնու հետ և տնից հեռացել։ Վաղը կփոշմանի և կվերադառնա։

— Մի՞թե մեկնումեկը չկա, որի մոտ կարողանաք գնալ։ Որևէ ծանոթ կին։ Կարող եք այստեղից զանգահարել։

— Ոչ։ Ոչ մի մարդ։

— Բայց դուք պետք է որևէ տեղ գիշերը մնաք, փող չունե՞ք հյուրանոցում որևէ սենյակ վարձելու համար։

— Կա։

— Ուրեմն, որևէ հյուրանոց գնացեք։ Այստեղ լիքը հյուրանոցներ են։

Կինը ձայն չէր հանում։

— Չէ՞ որ որևէ տեղ դուք պետք է գիշերեք,— վրա բերեց Ռավիկը, համբերությունը կորցրած։— Հո չե՞ք կարող փողոցում անձրևի տակ մնալ։

Կինը կոճկեց անջրանցիկ վերարկուն։

— Ճիշտ եք ասում,— ասաց նա, կարծես ինչ-որ որոշում կայացնելով։— Դուք միանգամայն իրավացի եք։ Շնորհակալ եմ։ Այլևս մի անհանգստացեք ինձ համար։ Մի տեղ կգնամ։ Շնորհակալ եմ։— Նա վերարկուի օձիքի ծայրերը միացրեց իրար ու մի ձեռքով բռնեց։— Շնորհակալություն այս ամենի համար։

Հայացքը տառապանքով լեցուն կինը վերից վար նայեց Ռավիկին, ճգնելով ժպտալ։ Ապա մշուշոտ անձրևի տակ անձայն քայլերով արագ հեռացավ։

Ռավիկը մի վայրկյան մնաց անշարժ կանգնած։

— Սատանան տանի,— շփոթահար ու անվճռական մրթմրթաց նա։

Ռավիկը չգիտեր, ինչպես այդ պատահեց և ինչ էր այդ — անմխիթար ժպիտ, թե հայացք, ամայի փողոց, թե գիշեր — նա գիտեր միայն մի բան — որ այդ կնոջը, որը գիշերային անձրևոտ մշուշում հանկարծ նրան մոլորված մի երեխա թվաց, ինքն այդպես մենակ չպետք է բաց թողներ։

Ռավիկը հասավ նրա հետևից։

— Եկեք ինձ հետ,— ասաց նա չոր։— Մի բան կանենք։

***

Ռավիկը լուսամատից դուրս էր նայում։ Է՛լ ինչ մտածի։ Նրան հիմա շատ քիչ բան էր մնացել։ Ապրում էր, էլ ինչ էր պետք, այդքանն էլ բավական էր նրան։ Ապրում էր հեղհեղուկ մի ժամանակաշրջանում։ Ուրեմն, էլ ինչո՞ւ փորձ անել ինչ-որ բան կառուցելու, երբ շուտով ամեն ինչ նորից կկործանվի։ Ավելի լավ է հոսանքի հետ լողալ, քան թե զուր տեղը ուժեր վատնել, չէ որ այդ ուժերը միակ այն բանն է, որը վատնելուց հետո այլևս չի վերականգնվում։ Դիմանա՛լ այնքան ժամանակ, մինչև որ նորից մի նպատակ հայտնվի։ Եվ մարդ որքան քիչ ուժեր վատնի, այնքան ավելի լավ իր համար, որովհետև այդ ուժերը կմնան, կմնան իր մեջ՝ հետագայի համար։ Մի դարաշրջանում, երբ ամեն ինչ կործանվում է, մրջնային համառությամբ նորի՞ց կանոնավոր կյանք ստեղծել։ Նա գիտեր, թե քանիքանիսներն են անհաջողության մատնվել այդ ճանապարհին։ Դա սրտաշարժ էր, հերոսական, ծիծաղելի… և անօգուտ։ Դա միայն ուժ էր ջլատում։ Անհնար է կանգնեցնել լեռն ի վար գլորվող ձյան հյուսը։ Եվ նա, ով փորձի կանգնեցնել այն, ինքը կմնա նրա տակ։ Ավելի լավ է սպասել մինչև վերջանա, ապա նոր միայն դուրս հանել կենդանի թաղվածներին։ Հեռավոր արշավի գնալիս մարդ պետք է թեթև բեռ վերցնի։ Փախուստի դիմելիս նույնպես…

***

Նրանք աստիճաններով բարձրացան վերև։

— Դուք բանալի ունե՞ք,— հարցրեց Ռավիկը Ժոանին։

— Սենյակի դուռը փակ չէ։

— Կարող են ձեր փողերն ու փաստաթղթերը գողանալ, եթե դուռը փակած չպահեք։

— Գողացողը կարող է փակած ժամանակ էլ գողանալ։

— Ասենք, դա էլ է ճիշտ… այդպիսի կողպեքների դեպքում։ Այնուամենայնիվ, փակած ժամանակ այնքան էլ հեշտ չէ։

— Գուցե։ Բայց ես չէի ուզենա մենակ վերադառնալ, վերցնել բանալին ու բացել դատարկ սենյակի դուռը… այլապես թվում է, թե մարդ դագաղ է բացում։ Բավական է և այն, որ մարդ ներս է մտնում այդ սենյակը… որտեղ բացի մի երկու ճամպրուկից, քեզ ոչինչ չի սպասում։

— Ոչ մի տեղ մարդու ոչինչ չի սպասում,— ասաց Ռավիկը։— Մարդը պետք է ինքը ամեն ինչ իր հետ բերի։

— Հնարավոր է։ Բայց դա գոնե ինքնահանգստացման պատրանք է։ Իսկ այս դեպքում դա էլ չկա…

Ժոան Մադուն վերարկուն ու բերետը գցեց մահճակալի վրա և նայեց Ռավիկին։ Նրա պայծառ ու մեծ-մեծ աչքերը թվում էր, թե զայրագին հուսահատության մեջ սառել են գունատ դեմքին։ Նա մի ակնթարթ մնաց տեղում անշարժ կանգնած։ Հետո, ձեռքերը ժակետի գրպանը դնելով, սկսեց փոքրիկ սենյակում մեծ-մեծ քայլերով այս ու այն կողմ գնալ, շրջվելիս պտտելով իր ճկուն մարմինը։ Ռավիկը ուշադիր նայում էր նրան։ Նրա մեջ հանկարծ փոթորկուն մի ուժ և անզուսպ մի նրբագեղություն հայտնվեց, և թվաց, թե սենյակն արդեն չափազանց նեղ է նրա համար։

***

Ռավիկն իր տեղը կախեց ջերմության ու զարկերակի կորագծով թերթիկը։ Քույրը տեղից կանգնել և սպասում էր կարգադրության։ Նրա կողքին աթոռի վրա դրված էր շյուղերի վրա դեռ նոր հինած մի սվիտեր։ Կծիկն ընկած էր հատակին։ Աթոռից կախված բրդե կարմիր թելը թվում էր, թե արյան բարալիկ մի շիթ է, որ հոսում է սվիտերից։ Ահա նա, որ պառկած է իմ դեմ։ Չնայած սրսկված է, բայց գիշերը նրա համար սոսկալի է լինելու, անտանելի ցավ, անշարժ վիճակ, շնչահեղձություն, կոշմարային երազներ։ Իսկ ես սպասում եմ մի կնոջ, որ ինձ մոտ պետք է գա, և ինձ թվում է, որ եթե նա չգա, գիշերն ինձ համար նույնպես ծանր է լինելու։ Ես հասկանում եմ, թե որքան է ծիծաղելի իմ տառապանքը այս մահամերձ մարդու կամ հարևան սենյակում գտնվող Գաստոն Պերիեի տանջանքների համեմատությամբ, որի ձեռքը ամբողջովին փշրվել է, և կամ թե չէ հազարավոր ուրիշների տառապանքների համեմատությամբ ու այն ամենի, ինչ տեղի է ունենալու թեկուզև այս գիշեր ամբողջ աշխարհում։ Եվ այնուամենայնիվ դա ինձ ոչ մի չափով չի մխիթարում։ Ոչ մի օգուտ չի տալիս, ամենևին չի օգնում, և ոչինչ չի փոխում, ամեն ինչ մնում է նույնը, ինչպես որ կար։ Ինչպես Մորոզովն ասաց։ «Ինչո՞ւ քո փորը չի ցավում»։ Իսկապես որ, ինչո՞ւ չի ցավում։