Սերգեյ Դովլաթով. «Անկեղծ փչոցը սուտ չէ, դա պոեզիա է»

Հայ-հրեական ծագումով ռուս գրող Սերգեյ Դովլաթովի (Դովլաթյան) (03.09.1941-24.08.1990) ծննդյան օրն է։

Ներկայացնում ենք հատվածներ նրա «Կոմպրոմիս»-ներից։

***

Հետո ի՞նչ։ Առանձնապես ոչինչ։ Դվինսկից մի աղջիկ եկավ Միտյա Կլենսկու մոտ։ Չգիտեմ անգամ, թե նպատակն ինչ էր։ Երիտասարդ կանանց մի տեսակ կա, որ ոչ թե արատավոր են, փչացած, այլ, դժվարանում եմ ճիշտ որակել՝ անհոգ։ Նրանց կյանքը անընդհատ գործողություն է։ Արարքների առատության հետեւում հոգին հազիվ է նշմարվում։ Հրեշավոր ջանքերի գնով, տարբեր զոհողությունների գնալով, օրինակ, նրանք ձեռք են բերում արտասահմանյան երկարաճիտ կոշիկներ։ Դժվար է պատկերացնել, թե դա որքան ժամանակ ու միջոցներ է պահանջում։ Այնուհետեւ՝ ցուցադրում են այդ կոշիկները։ Անվերջ երեկույթներ, պարեր, կամ պարզապես ճեմում են հանրախանութից դեպի ռատուշա՝ լուսավորված ցուցափեղկերի երկայնքով։ Երբեմն այդ կոշիկները մթին են տալիս ձեր մահճակալի կողքին։ Եվ դա ինչ֊որ այլանդակ այլասերություն չէ։ Պարզապես աղջիկն ամուսնացած չէ։ Խմել ենք, ավտոբուս չկա, տաքսի բռնելն անհնար է։ Իսկ տանտերն էլ համակրելի տղամարդ է։ Տանը երեք սրբապատկեր կա, Մագոմաեւի ինքնագիրը, Քոուլ Փորթեր… Երեկոյան աղջիկները պարում են, իսկ ցերեկը՝ աշխատում։ Լավ էլ աշխատում են։ Հյուր գնում են հետաքրքիր մարդկանց։ Լրագրողներին, օրինակ…

***

Աղջիկը նստեց լուսամուտի մոտ, հանեց դիմափոշու տուփը։ Ես շարունակեցի աշխատանքս՝ առանց նկատելի խանդավառության։ Ֆելիետոնը, որ գրում էի, վերնագրել էի «ՎՄԿ֊ի իրական դեմքը»։ Թե ինչ է նշանակում ՎՄԿ՝ իսպառ մոռացել եմ։

— Ձեր անունն ի՞նչ է։

— Ալլա Մելեշկո։ Ճի՞շտ է, որ բոլոր լրագրողները երազում են վեպ գրել։

— Ոչ,— ստեցի ես։

Աղջիկը շուրթերն էլ ներկեց ու սկսեց նայել շուրջը։

— Որտե՞ղ եք սովորում,— հարցրի։

Այստեղ ինքը սկսեց ստել։ Էլ դրամատիկական ստուդիա, էլ մնջախաղ, էլ նկարահանումների հրավիրող հարավսլավացի ռեժիսոր։ Անունը Յոշկա Գատի։ Ինչ֊որ «Ինտենսին», սակայն, տարադրամը չի փոխանցում։

Ի՜նչ ազնիվ զարգացում է ապրել ստախոսությունը վերջին երկու հարյուր տարվա ընթացքում։ Առաջ ստում էին, թե փեսացու ունեն՝ միլիոնների ու ձիաբուծարանի տեր։ Հիմա ստում են հարավսլավացի ռեժիսորի մասին։ Ժամանակին մարդիկ հպարտանում էին իրենց ձիերով, իսկ հիմա… Լեհաստանից բերված վելվետե հողաթափերով։ Խլեստակովը մտերիմ էր Պուշկինի հետ, իսկ իմ ծանոթներից Գենիչը ճնշված ու լռակյաց վերադարձավ Մոսկվայից՝ Օլժաս Սուլեյմանովին ՑՈՒՄ֊ում էր տեսել։ Մտավորական մարդիկ անգամ ստում են, թե կարգին աշխատավարձ են ստանում։ Ինքս էլ միշտ մի քսան ռուբլի ավելացնում եմ, թեեւ վատ չեմ վաստակում… Ինչեւէ…

Աղջիկը սկսեց ստել։ Նման դեպքերում ես լռում եմ՝ անկեղծ փչոցը սուտ չէ, դա պոեզիա է։ Նույնիսկ, չգիտեմ ինչու, վստահ եմ, որ նրա անունն ամենեւին էլ Ալլա չէ…

***

Սենյակում ծխում է խրոնիկ անհաջողակ Վալյա Չմուտովը։ Չմուտովը դերասան էր։ Բնական շնորհ ուներ՝ զարմանալի տեմբրով ցածր, գեղեցիկ ձայն։ Հաղորդավար էր։ Վեց ամիս առաջ նրա հետ տեղի էր ունեցել ողբերգական միջադեպ։ Չմուտովը պետք է վաղ առավոտյան բացեր անմիջապես եթեր գնացող հաղորդումը։ Պիտի արտասաներ ընդամենը մի քանի բառ․ «Սիրելի ռադիոլսողներ։ Եթերում է «Բարեւ, ընկեր» ամենշաբաթյա ծրագիրը»։ Այսքանը ընդամենը։ Դրան հետեւելու էին երաժշտություն ու նախօրոք ձայնագրված հաղորդումը։ Իսկ Չմուտովը ստանալու էր հերթական տասնմեկ ռուբլին։

Չմուտովը մտնում է հեռարձակման ստուդիա։ Նստում է։ Մոտեցնում է խոսափողը։ Մտովի կրկնում է տեքստը։ Շուռ է տալիս մանժետները, որպեսզի թեւքաճարմանդները չդիպչեն սեղանին։ Սպասում է, որ վառվի լամպը՝ «Եթեր»։ Նախորդ օրվա խմելուց հետո ներսն այրվում է, տրամադրությունը՝ թախծոտ։ Լամպը չի վառվում։

— Սիրելի ռադիոլսողներ,— մտածկոտ արտասանում է Չմուտովը։

Պորտվեյնով դաղված լեզուն դժվարությամբ է շարժվում։ Լամպը չի վառվում։

— Սիրելի ռադիոլսողներ,— կրկնում է Չմուտովը,— օ, նողկալի է… Սիրելի ռադիոլսողներ… Երեկ իզուր այդքան լակեցի…

Լամպը չի վառվում։ Հետագայում պարզվեց, որ այն փչացել էր… Դա պատահում է հարյուր տարին մեկ անգամ…

— Եթերում է «Բարեւ, ընկեր»,— շարունակում է փորձել Չմուտովը,— չեղավ, մերը ք…, վե՛րջ, թարգում եմ…

Ապակու հետեւում երեւում է խմբագրի այլայլված դեմքը։ Չմուտովը սառում է տեղում։ Բացվում է դուռը։ Հաղորդավարին դժվարությամբ դուրս են հանում ստուդիայից։ Նրա խումհարային դատողությունները հնչել են աշխարհով մեկ։ Դերասանին վռնդում են…

***

Հանկարծ հասկացա, որ Մարինան ուր որ է լաց կլինի։ Իսկ լալիս էր նա մոլեգին հուսահատությամբ, սաստիկ դառնությամբ՝ հեկեկախառն ու անձնուրաց լացով։ Ինչպես դերասանուհին ներկայացումից հետո…

— Խնդրում եմ, հանգստացիր։ Ամեն ինչ լավ կլինի։ Բոլորը գիտեն, որ կապված եմ քեզ…

Մարինան պայուսակից հանեց վարդագույն պստլիկ թաշկինակն ու չորացրեց աչքերը։ Խոսեց ավելի հանգիստ․

— Կարո՞ղ ես լրջանալ։

— Իհարկե։

— Վստահ չեմ։ Դու բացարձակապես անպատասխանատու ես… Արտույտի պես… Դու ոչինչ չունես՝ ոչ հասցե, ոչ նպատակ… Հիմնավոր կապվածություն անգամ չունես։ Քեզ համար ես սոսկ պատահական կետ եմ տարածության մեջ։ Իսկ ես համարյա քառասուն եմ արդեն։ Ու պետք է ինչ֊որ ձեւով դասավորեմ կյանքս։

— Ես էլ համարյա քառասուն եմ։ Ավելի ճիշտ՝ երեսունն անց։ Ու չեմ հասկանում, ինչ ասել է կյանքը դասավորել… Ուզում ես ամուսնանա՞լ։ Ի՞նչ է փոխվելու։ Ի՞նչ է տալու քեզ այդ անասունի խարանը… Քանի դեռ ինձ լավ եմ զգում, կմնամ։ Հենց ձանձրացա՝ կհեռանամ։ Եվ միշտ էլ այդպես է լինելու…

— Չեմ ուզում ամուսնանալ։ Քեզանից ի՞նչ փեսացու… Ես երեխա եմ ուզում։ Հետո ուշ կլինի…

— Ուզում ես՝ ծնիր։ Հիշիր սակայն, թե նրան ինչ է սպասում։

— Դու միշտ խտացնում ես գույները։ Միլիոնավոր մարդիկ ազնիվ կյանքով ապրում ու աշխատում են… Համ էլ՝ մենակ ո՞նց ծնեմ…

— Ինչո՞ւ մենակ։ Ես… կօժանդակեմ։ Իսկ ինչ վերաբերում է նյութականին, դու երեք անգամ ավելի ես վաստակում։ Այսինքն՝ ինձանից գործնականում կախված չես…

— Ես ուրիշ բան նկատի ունեմ…— Հեռախոսը զնգաց, Մարինան վերցրեց լսափողը։

— Այո՞։ Հրաշալի է… Հենց այս պահին ինձ մոտ է… Թափահարեցի ձեռքերս։ Մարինան գլխով արեց․

— Ասում եմ հենց այս պահին ինձ մոտ էր, գնաց… Դա արդեն չգիտեմ։ Երեւի լակելու։

Օձ, ասացի մտքումս։

— Ցեխանովսիկն է քեզ որոնում։ Ուզում է պարտքը վերադարձնել։

— Հո չի՞ հիվանդացել։

— Գրքի հոնորարն է ստացել։

— «Քարավանը երկի՞նք է բարձրանում»։

— Ի՞նչ քարավան։ Գիրքը կոչվում է «Շարունակելի»։

— Դա նույն բանն է։ Դե լավ,— ասում եմ,— գնացի։

– Ո՞ւր, եթե գաղտնիք չէ…

— Պատկերացրու՝ ծննդատուն…

Նայեցի թերթերի կապոցներով սեղաններին։ Զգացի ծխախոտի ու սոսնձի հոտը։ Այնպիսի ձանձրույթ ու դառնություն պատեց ինձ, որ անգամ հիվանդանոցի մթնոլորտն այլեւս չէր վախեցնում։

Միջանքամ գիտակցեցի, որ մի վայրկյան առաջ Մարինան գոռացել էր․ «Գնում ես՝ գնա, անճարակ հարբեցող»։

Նստեցի ավտոբուս, շարժվում էինք Կարլ Մարքսի փողոցով։ Ավտոբուսում անսպասելիորեն ննջեցի։ Մի րոպեից արթնացա՝ գլխացավով։ Ծննդատան նախասրահով անցնելիս հայելու մեջ մի պահ տեսա ինքս ինձ ու հայացքս անմիջապես փախցրի…

Դիմացից սպիտակ խալաթով մի կին էր գալիս։

— Կողմնակիների մուտքն այստեղ արգելվում է։

–Իսկ անդրկողմյաններին,— հարցնում եմ,— նո՞ւյնպես արգելվում է։

Բուժքույրը տարակուսած կանգ առավ։ Ցույց տվեցի խմբագրության վկայականը։ Բարձրացա երկրորդ հարկ։ Աստիճանավանդակում ծխում էին տձեւ խալաթներով կանայք։

— Ինչպե՞ս գտնեմ գլխավոր բժշկին։

— Վերեւում։ Վերելակի դիմաց։

Վերելակի դիմաց, ուրեմն համեստ մարդ է։ Վերելակի դիմաց աղմկոտ տեղ է, շրխկում են բացվող֊փակվող դռները…