«Օր եւ կյանք». Վարդգես Պետրոսյան

Արձակագիր, դրամատուրգ, հրապարակախոս Վարդգես Պետրոսյանի (1932-1994) ծննդյան օրվա առթիվ ներկայացնում ենք հատվածներ նրա «Օր եւ կյանք» պատմվածքից։

***

Աշխատանքային օրվա ամենաերանելի պահը ընդմիջումն է։ Ընդամենը քառասունհինգ րոպե, բայց մենք սարի ծամոնի պես ձգում-երկարացնում ենք. զանգից տասը-տասնհինգ րոպե առաջ արդեն հանդիսավոր ցած ենք դնում մատիտ ու քանոն, սպասում ենք նորին մեծություն ընդմիջմանը, որ սովորաբար գալիս է զանգով ու գնում է զանգով։ Անտանելի չեմ սիրում զանգերի ձայնը. կարծես թե աշխարհում ժամացույց չկա։ Զանգը մեր շեֆի գյուտն է։ Նրան որ թողնես, աշխարհում ամեն բան զանգով կանի. զանգով կծնվենք, զանգով կամուսնանանք, զանգով կտխրենք, համապատասխան զանգը եղավ՝ կսրբենք մեր աչքի արտասուքը, զանգով… կբաժանվենք մեր ամուսիններից։ (Այդ մեկը, երեւի, վատ չէր լինի. քանի~-քանիսն են հիմա հավաքվել-կապվել եւ… զանգի են սպասում)։

***

Հանկարծ հասկանում եմ, որ մեջս գալարվում, գլուխ է բարձրացնում փափուկ, թունավոր մի օձ՝ ուրեմն սխա՞լ է եղել ապրածս կյանքը։ Երեւի այսուհետ հարկավոր է ուրի՞շ կերպ ապրել… Ոչ, ամեն բանի մեղավորը Վահե Սաֆարյանն է, գույնզգույն, թղթից սարքած այդ տիկնիկը, որը լիքն է բառերով, բառերով, բառերով… Եթե նրա գլուխը ծորակ ունենար եւ բացեիր, կհոսեին բառեր, միայն բառեր։ Աստվա~ծ իմ, իսկ չէ՞ որ ես նրան սկզբում սիրեցի հենց այդ բառերի համար։ Ի~նչ սիրուն զրույցներ էինք ունենում՝ չափելով Երեւանը ծայրից ծայր, սրճարաններում, զբոսայգիներում… Բայց բառերը տուն չեն դառնում, սրճարանում խելոք բաների մասին խոսելուց հետո ամեն մեկը գնում է իր տուն, իսկ հիմա մեր երկուսով է, որ տունը տուն պիտի դառնա։

Գուցե շտապեցի՞ Աշոտիկին ունենալու։ Հիմար, անամոթ, փողոցային՝ ճչում եմ ինքս ինձ վրա, Աշոտիկին չդիպչես։ Ասես ես ուրիշ, փողոցային մի կին եմ, որ հարձակվեց երեխայիս վրա, իսկ ես՝ հին, իսկական Անուշիկը, հանկարծ տեսավ դա եւ էգ վագրի նման ոստնեց իր ձագուկին պաշտպանելու։

Վահեն, ախր, ի՞նչ գիտի կյանքի մասին. բառեր, միայն բառեր։ Միշտ տաք հագնված գնացել է դպրոց, գրքեր է կարդացել, ֆրանսերեն է խոսում, մի քիչ էլ անգլերեն, իսկ կյանքի լեզուն հասկանալու համար ամեն քայլի նրան թարգմանիչ է պետք, ձեռքից բռնած ման ածող գիդ է պետք։ Ե՞ս պիտի լինեի այդ թարգմանիչը։ Մեկ-մեկ պարզապես խղճում եմ նրան, ասես երկրորդ երեխա լինի։ Իսկ նա իր մոր երեխան է. մեկը պետությունից է թոշակ ստանում, մյուսն ապրում է իմ թշվառ աշխատավարձով եւ, ամեն երեկո, կողք-կողքի ծվարած քչփչում են փարիզյան կյանքի առավելությունների եւ իմ պակասությունների մասին։

***

Ես չեմ պատասխանում, որովհետեւ հանկարծ հասկանում եմ, որ կուզենայի պատմել նրան ամեն ինչ։ Ուզում եմ լաց լինել, գոռալ, բայց հանգիստ մոտ եմ քաշում սուրճը, խմում։ Գուցե Արամը սիրում է ինձ։ Կամ գուցե նրան էլ տանը չեն սիրում…

***

Առավոտյան կհագնեմ ծիրանագույն շորս, աչքերս կներկեմ, կկախեմ միակ զարդս՝ զմրուխտե ականջօղերս եւ հանդիսավոր, մի քիչ էլ ուշացած՝ կմտնեմ արվեստանոց։ Թող օրիորդ Մերին (օրիո՞րդ) զարմանքից ճաքի, թող Արամը ծխի իրար հետեւից, գիտեմ, տասը-տասնհինգ րոպե հետո շեֆն ինձ կկանչի, եւ դա նման չի լինի մեր այսօրվա տեսակցությանը։

— Կարելի՞ է նաեւ մանիկյուր, արծաթագույն։

— Ձեզ ի՞նչ պատահեց։

Հայելու մեջ նկարած կնոջ թարթիչներից արցունքներ են կախված՝ խոշոր ականջօղերի նման, եւ այդ կինը ես եմ։ Ես վաղը կլինեմ ուրիշ՝ գեղեցիկ, սեթեւեթող, մատչելի… բայց ինչո՞ւ եմ լաց լինում։

— Դուք վա՞տ եք զգում։

— Ես ինձ հիանալի եմ զգում, տիկին։

Վարսահարդարը տասը տարով հազիվ մեծ լինի ինձանից, բայց հիմա նայում է մորս աչքերով, մեր առաջին դասարանի ուսուցչի՝ ընկեր Արուսի աչքերով։ Ես հանկարծ ամոթ եմ զգում իմ մեջ խլրտացող դավադիր մտքերի ու ցանկությունների, իմ կիսաբաց, ողորկ ծնկների համար, որ վաղը պատրաստվում եմ ցուցադրել աշխարհին, առաջին հերթին՝ շեֆիս։

Տես նաեւ՝ «Դեղատուն «Անի»», «Վերջին ուսուցիչը»