«Անծանոթուհու նամակը». Ստեֆան Ցվայգ

Ներկայացնում ենք հատվածներ ավստրիացի գրող Ստեֆան Ցվայգի (28 նոյեմբերի,1881 — 22 փետրվարի, 1942) «Անծանոթուհու նամակը» ստեղծագործությունից։

***

Այդ վայրկյանից ես քեզ սիրեցի: Ես գիտեմ, կանայք հաճախ են ասում այս բառերը քեզ գոհացնելու համար: Բայց, հավատա’ ինձ, ոչ ոք քեզ այսպիսի ստրկային նվիրվածությամբ չի սիրել, ինչպես այն արարածը, որը ես եղել եմ ու մնացել եմ միշտ քեզ համար, որովհետև ոչինչ աշխարհում չի կարելի համեմատվել երեխայի սիրո հետ` այնպես մաքուր, անաղարտ, այնպես հնազանդ և փխրուն. այն երբեք պահանջկոտ չի լինում` գուցե անգիտակցաբար, բայց մեծ կինը փոխադարձություն է պահանջում:

Միայն երեխաները կարող են պահել իրենց մեջ կիրքը, մյուսները իրենց զգացմունքները պատմում են ընկերուհիներին, խլացնում են սիրելիին խոստովանություններով, որովհետև նրանք հաճախ են լսել ու կարդացել սիրո մասին և գիտեն, որ սիրուց չի լինում փախչել: Նրանք գլուխ են գովում, ինչպես երեխան տիկնիկով, ինչպես տղան իր առաջին ծխած սիգարետով: Բայց ես, ես չունեի ոչ ոք, ում կարողանայի վստահել, ոչ ոք չէր զգուշացնում ինձ, ես անմեղ ու անփորձ էի: Ես ընկա ճակատագրիս մեջ ինչպես անդունդը:

Դու ամեն ինչ էիր ինձ համար. հայրս վաղուց մահացել էր, իսկ մորիցս, որ միշտ հիմարաբար խեղճ այրի էր խաղում ու ապրում էր միայն թոշակով, ես միշտ հեռու էի: Թեթևամիտ համադասարանցիներս վանում էին ինձ, որովհետև նրանք չհասկանալով՝ խաղում էին նրանով, ինչը ինձ համար բարձրագույն կիրք էր. այսպիսով իմ ողջ հույզերը, իմ բոլոր ճնշված, բայց դուրս ցայտող զգացմունքները քեզ էին նվիրված: Դու ինձ համար, ինչպես բացատրեմ, յուրաքանչյուր համեմատություն առանձին վերցրած շատ նեղ է, դու հենց ամենինչ էիր ինձ համար, իմ ամբողջ կյանքն էիր: Ամեն ինչ գոյություն ուներ միայն որովհետև կապ ուներ քեզ հետ, ամեն ինչ իմ կյանքում միայն այն դեպքում իմաստ ուներ, եթե կապված էր քեզ հետ:

Դու փոխեցիր իմ ամբողջ կյանքը: Մինչ այդ անտարբեր ու միջակ աշակերտուհին հանկարծ առաջինը դարձավ դասարանում. ես հարյուրավոր գրքեր էի կարդում, մինչ ուշ գիշեր կարդում էի, որովհետև գիտեի, որ դու սիրում ես գրքեր: Ի զարմանս մորս՝ ես ջանասիրաբար սկսեցի դաշնամուր պարապել, քանի որ ենթադրում էի, որ դու երաժշտություն սիրում ես: Ես կարդում էի ու հագուստներս էի կարկատում, որպեսզի վատ հագնված չտեսնեիր ինձ, և ես ահավոր տառապում էի դպրոցական գոգնոցիս ուղղանկյուն կարկատանի համար, որը կարված էր մորս հին զգեստից: Ես վախենում էի, որ դու կնկատես այդ կարկատանը, այդ պատճառով ամեն անգամ աստիճաններով բարձրանալիս ձախ կողմումս պայուսակս ու գրքերս էի պահում և վախից դողում էի` հանկարծ չտեսնես կարկատանը: Բայց ի՜նչ ծիծաղելի էր վախս, որովհետև դու երբեք, համարյա երբեք չէիր նայում ինձ վրա:

***

Դու չճանաչեցիր ինձ այդ անգամ, և հետո երկու օր անց` նոր հանդիպման ժամանակ, դու նայեցիր ինձ` համարյա ինչպես անծանոթուհու, ու նորից չճանաչեցիր իմ մեջ քեզ սիրողին, այլ տեսար միայն սիրունիկ տասնութամյա աղջկա, ով հանդիպել էր քեզ նույն տեղում երկու օր առաջ:

Դու նայեցիր ինձ զարմանալիորեն բարեհամբույր ու թեթև ժպիտ խաղաց շուրթերիդ: Դու նորից անցար կողքովս, և ինչպես նախորդ անգամ, դանդաղեցրիր քայլերդ. ես դողում էի, ես հրճվում էի, ես աղոթում էի, որ գոնե խոսեիր ինձ հետ: Ես հասկացա, որ առաջին անգամ ես քեզ համար կենդանի էակ եմ. ես նույնպես դանդաղեցրի քայլերս, ես չփախա քեզնից: Եվ հանկարծ ես զգացի, որ դու հետևիցս ես գալիս. առանց շրջվելու ես արդեն գիտեի, որ կլսեմ իմ ամենասիրելի ձայնը, և դու առաջին անգամ դիմեցիր ինձ:

Ես քարացել էի սպասումից, սիրտս այնպես էր խփում, որ քիչ էր մնում կանգ առներ, բայց դու արդեն հասել էիր ինձ: Դու խոսեցիր ինձ հետ քո անսովոր թեթևությամբ ու ուրախությամբ, ասես մենք հին ծանոթներ էինք, ա~հ, այո’, դու ոչինչ չգիտեիր, դու երբեք ոչինչ չգիտեիր իմ կյանքի մասին. այնպիսի գայթակղիչ թեթևությամբ խոսեցիր ինձ հետ, որ ես նույնիսկ ուժ գտա իմ մեջ պատասխանելու քեզ: Մենք հասանք անկյունին, հետո դու հարցրիր. «Չընթրե՞նք միասին»: Ես պատասխանեցի` «այո»: Ինչպե՞ս կհամարձակվեի քեզ մերժել:

Մենք ճաշեցինք երկուսով մի փոքրիկ ռեստորանում. հիշու՞մ ես որտեղ էր այն: Ա~հ, ո’չ, դու հավանաբար չես կարողանում տարբերակել այդ երեկոն մյուս նմանատիպ երեկոներից, և ո՞վ էի ես քեզ համար: Հարյուրից մեկը, պատահական արկած, անվերջ շղթայի մի շրջանակ: Եվ ի՞նչը պետք է հիշեցներ քեզ իմ մասին: Ես համարյա չէի խոսում, մեծ երջանկություն էր քո դիմաց նստելն ու ձայնդ լսելը: Ես վախենում էի հարց տալ, ավելորդ բառ ասել, որպեսզի չկորցնեմ ոչ մի թանկարժեք վայրկյան:

Ես միշտ շնորհակալությամբ հիշում եմ, թե ինչ լիարժեքությամբ դու արդարացրիր իմ սպասումները, որքան նրբազգաց էիր դու, ինչ սովորական ու բնական, առանց որևէ կպչունության, առանց փորձելու բարեհամբույր թվալ, առաջին իսկ րոպեից դու խոսում էիր ինձ հետ ընկերական, և հենց միայն դրանով էլ կգրավեիր ինձ, եթե արդեն վաղուց ամենինչովս քոնը չլինեի: Ա~հ, դու չգիտես, ինչպիսի մեծ երազանք ես կատարել` արդարացնելով իմ հինգ տարվա սպասումը:

Արդեն ուշ էր, երբ մենք վեր կացանք սեղանից: Ռեստորանից դուրս գալիս դու հարցրիր ինձ, շտապում եմ արդյոք ես, թե դեռ ժամանակ ունեմ: Կարո՞ղ էի արդյոք ես թաքցնել քեզանից քո հետևից գալու պատրաստակամությունս: Ես ասացի, որ դեռ ժամանակ ունեմ: Դու հարցրիր՝ չեմ գա՞ ներս մի քիչ էլ զրուցելու:

-Մեծ հաճույքով,- տրվելով անմիջական զգացմունքներիս ասացի ես, և նկատեցի, որ շտապ պատասխանս կամ անհանգստացրեց, կամ էլ ուրախացրեց քեզ, բայց հաստատ զարմացրեց: Հիմա ես հասկանում եմ քո զարմանքը. ես գիտեմ, որ կանայք սովորաբար թաքցնում են տրվելու պատրաստակամությունը, նույնիսկ եթե թաքուն այրվում են ցանկությունից, խաղում են վախ կամ ընդվզում և տեղի են տալիս միայն համառ խնդրանքներից, հավաստիքներից, երդումներից ու սուտ խոստումներից հետո:

Ես գիտեմ, որ գուցե միայն նրանք, ում համար սերը արհեստ է, միայն անառակներն են պատասխանում միանգամից համաձայնվելով նման հրավերին կամ էլ շատ երիտասարդները, ընդհանրապես անփորձ աղջիկները: Բայց իմ պատասխանի մեջ (ինչպե՞ս դու կարող էիր կասկածել) կար «այո» բառի մեջ փակված համառ կամք, անհնազանդորեն ընկղմված հարյուրավոր օրերի կարոտ: Այսպես թե այնպես դու հիացած էիր, ես հետաքրքրեցի քեզ: Ես նկատեցի, որ դու հիացմունքով նայում ես ինձ:

Քո անսխալ հոտառությունը, մարդկության մասին քո ողջ գիտելիքները քեզ հուշեցին, որ ինչ-որ գաղտնիք է պահված այդ գեղեցկատես, միամիտ աղջկա մեջ: Քո մեջ հետաքրքրություն արթնացավ, և քո զգույշ հարցերից ես հասկացա, որ դու փորձում ես բացահայտել այդ գաղտնիքը: Բայց ես խուսափում էի ճշգրիտ պատասխաններից, ես գերադասում էի հիմար թվալ, քան գաղտնիքս բացահայտել:

Մենք բարձրացանք քո բնակարան: