Խորխե Լուիս Բորխես. «Օգոստոսի քսանհինգ, 1983»

Ազգությամբ արգենտինացի գրող, էսսեիստ, թարգմանիչ Խորխե Լուիս Բորխեսի (24.08.1899-14.06.1986) ծննդյան օրվա առթիվ ներկայացնում ենք հատվածներ նրա «Օգոստոսի քսանհինգ, 1983» ստեղծագործությունից։

***

Փոքր կայարանի ժամացույցին տեսա, որ գիշերվա տասնմեկն անցել է: Ոտքով գնացի իջևանատուն: Ինչպես սովորաբար լինում է, համակերպվածություն և թեթևացում զգացի, որ մեզ ներշնչում են լավ ծանոթ վայրերը: Լայն շքամուտքը բաց էր, շենքը մթության մեջ էր: Մտա նախասրահ, որի դժգույն հայելիները կրկնապատկում էին սրահի բույսերը: Հետաքրքիր էր, որ իջևանատերը չճանաչեց ինձ և մեկնեց մատյանը: Վերցրի սեղանին դրված փետուրը, թաթախեցի բրոնզե թանաքամանում և երբ խոնարհվեցի բաց գրքի վրա` պատահեց ինձ այդ գիշեր դարանող բազմաթիվ անակնկալներից առաջինը: Իմ անունը` Խորխե Լուիս Բորխես, արդեն գրված էր, իսկ թանաքը դեռ թարմ էր:

Իջևանատերն ասաց.

-Ինձ թվաց` արդեն բարձրացել եք:

Հետո ուշադիր նայեց ինձ և ուղղեց իրեն.

-Ներեցե՛ք, պարո՛ն: Այն մյուսը Ձեզ շատ նման է, բայց Դուք ավելի երիտասարդ եք:

Հարցրի.

-Ո՞ր սենյակում է:

-19-րդ համարը խնդրեց,- եղավ պատասխանը:

Ես դրանից էի վախենում:

Բաց թողեցի փետուրն ու վազելով բարձրացա աստիճանները: 19-րդ սենյակը երկրորդ հարկում էր և նայում էր մի աղքատիկ լքված բակի, որտեղ ցանկապատ կար և, հիշում եմ, այգու նստարան: Դա հյուրանոցի ամենաբարձր սենյակն էր: Բացեցի դուռը, այն տեղի տվեց: Լույսը չէին հանգցրել: Անխիղճ լույսի տակ ճանաչեցի ինձ: Մեջքի վրա պառկած երկաթե նեղ մահճակալին, ավելի ծեր, նիհար ու արտակարգ գունատ` ես էի` աչքերս կորած գիպսե բարձր շրջանակներում: Լսվեց ձայնը: Ոչ թե հենց իմն էր, այլ այն չոր ու անգույն ձայնը, որ սովորաբար լսում եմ իմ ձայնագրություններում:

-Զարմանալի է,- ասաց,- երկուսն ենք և նույնն ենք: Բայց երազներում ոչինչ զարմանալի չէ:

Վախեցած հարցրի.

-Ուրեմն այս ամենը երա՞զ է:

-Սա, վստահ եմ, իմ վերջին երազն է:

Ձեռքով ցույց տվեց գիշերային սեղանի մարմարին դրված դատարկ սրվակը:

-Այնուամենայնիվ, դու դեռ շատ երազներ պետք է տեսնես մինչև այս գիշերվան հասնելը: Ամսի քանի՞սն է:

-Հաստատ չգիտեմ,- ասացի ցնցված: -Բայց երեկ լրացավ վաթսունմեկ տարիս:

-Երբ քո գիտակցությունը հասնի այս գիշերվան, նախորդ օրը լրացած կլինի ութսունչորսդ: Այսօր 1983-ի օգոստոսի 25-ն է:

-Այդքա՜ն տարի պետք է սպասել,-շշնջացի:

-Ինձ արդեն ոչինչ չի մնում,- ասաց կտրուկ:- Ամեն վայրկյան կարող եմ մեռնել, կարող եմ մոլորվել ինչ-որ տեղ, որ չեմ ճանաչում, իսկ ես շարունակում եմ երազում տեսնել կրկնօրինակիս: Սա հոգնեցնող պատմություն է, որն ինձ տվել են հայելիներն ու Սթիվենսոնը:

Զգացի, որ Սթիվենսոնի հիշատակությունը հրաժեշտ է և ոչ թե սնապարծության նշան: Ես նա էի և հասկանում էի: Ամենադրամատիկ պահերը բավական չեն Շեքսպիր լինելու և հիշարժան արտահայտություններ գտնելու համար:

***

-Դու իմ երազի մեջ ես` վերևի բակի 19-րդ սենյակում:

-Ո՞վ է ում երազի մեջ: Ես գիտեմ, որ դու իմ երազի մեջ ես, բայց չգիտեմ` արդյոք ես քո երազի մեջ եմ: «Ադրոգե» հյուրանոցն այնքան վաղուց է ոչնչացել, քսան, գուցե երեսուն տարի առաջ: Ո՞վ գիտի:

-Երազ տեսնողը ես եմ,- առարկեցի որոշակի մարտահրավերով:

-Գլխի չես ընկնում, որ կարևորը պարզելն է` արդյոք միայն մե՞կն է երազ տեսնում, թե՞ երազ տեսնողները երկուսն են:

-Ես Բորխեսն եմ` նա, ով տեսավ քո անունը մատյանում և բարձրացավ:

-Բորխեսը ես եմ` նա, ով մահանում է Մայպու փողոցում:

Լռություն տիրեց, մյուսն ասաց.

-Փորձենք: Ո՞րն է եղել մեր կյանքի ամենաահավոր ակնթարթը:

Խոնարհվեցի նրա վրա, և միաժամանակ խոսեցինք: Գիտեմ, որ երկուսս էլ ստեցինք:

Թույլ ժպիտը լուսավորեց ծեր դեմքը: Զգացի, որ այդ ժպիտն ինչ-որ ձևով արտացոլում է իմը:

-Ստեցինք իրար,-ասաց,-որովհետև մեզ երկուս ենք զգում, ոչ թե մեկ: Իրականությունն այն է, որ թե՛ երկուսն ենք, թե՛ մեկը:

Այդ խոսակցությունն ինձ զայրացնում էր:

***

— Հրատարակեցի՞ր այդ գիրքը:

— Համոզված չլինելով` ինձ այցելում էր այն ոչնչացնելու, հնարավոր է, կրակի տալու մելոդրամատիկ նպատակը: Ի վերջո կեղծանունով հրատարակեցի Մադրիդում: Խոսակցություն եղավ Բորխեսի բութ նմանակողի մասին, որն ուներ Բորխես չլինելու և նմուշի արտաքին կողմը կրկնելու թերությունը:

— Չեմ զարմանում,-ասացի:- Ամեն մի գրող ի վերջո դառնում է իր նվազ խելոք աշակերտը:

— Այդ գիրքն այն ճանապարհներից մեկն է, որ ինձ հասցրին այս գիշերվան: Ինչ վերաբերում է մյուսներին… Ծերության ստորացումը, արդեն յուրաքանչյուր օրն ապրած լինելու համոզմունքը…

— Ես այդ գիրքը չեմ գրի,-ասացի:

— Կգրես: Իմ բառերը, որ հիմա ներկա են, հազիվ երազի հուշ են լինելու:

Ինձ դուր չեկավ նրա դոգմատիկ տոնը, որը, անկասկած, օգտագործում եմ իմ դասերին: Ինձ դուր չեկավ, որ այդքան նման ենք, և որ նա օգտվում է մահվան մերձության տված անպատժելիությունից:

***

Խոսքն ավարտեց, հասկացա, որ մահացել է: Ինչ-որ չափով ես մահանում էի նրա հետ, վշտացած խոնարհվեցի բարձի վրա, և արդեն ոչ ոք չկար:

Փախա սենյակից: Դրսում ո՛չ բակը կար, ո՛չ մարմարե աստիճանները, ո՛չ մեծ լուռ շենքը, ո՛չ նվենիները, ո՛չ քանդակները, ո՛չ տաղավարը, ո՛չ շատրվանները, ո՛չ Ադրոգե գյուղի իջևանատան ճաղապատ դուռը:

Դրսում ինձ ուրիշ երազներ էին սպասում: