Ներկայացանում ենք հատվածներ կոլումբացի գրող Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի (06.03.1927-17.04.2014) «Մի հայտարարված սպանության խրոնիկա» ստեղծագործությունից։
***
Այն օրը, երբ պետք է սպանեին նրան, Սանտյագո Նասարը արթնանում է առավոտյան 5-ն անց 30-ին, որպեսզի դիմավորի շոգենավը, որով պետք է ժամաներ եպիսկոպոսը: Երազում նա թզենիների անտառում էր, մեղմ անձրև էր մաղում, մի պահ նա իրեն երջանիկ զգաց, բայց արթնացավ ամբողջովին թռչունների ծերտում կորած:
«Երազում միշտ ծառեր էր տեսնում, -27 տարի անց վերհիշելով անիծյալ երկուշաբթվա մանրամասնությունները, ասաց ինձ նրա մայրը` Պլասիդա Լիներոն: — Անցյալ շաբաթ երազ էր տեսել, իբր թռչում է նրբաթիթեղից պատրաստված ինքնաթիռում` առանց արգելքի հանդիպելու, թռչում է նշենիների միջով»,-ասաց նա ինձ: Սակայն անոթի փորով պատմած երազները ճիշտ գուշակողի բարի համբավը վայելելով, նա որդու այդ երազների միջև չի նկատում ոչ մի ճակատագրական կապ, ինչպես չէր նկատել առաջներում, երբ որդին արթնանալով առավոտյան՝ իր ծառազարդ երազներն էր պատմում նրան:
Սանտյագո Նասարը չէր հավատում կանխանշաններին: Նա քիչ ու վատ էր քնել, առանց շորերը հանելու. արթնացել էր գլխացավով, քիմքում` ինչ-որ տհաճ համ, որը նա բացատրում էր որպես մինչև կեսգիշեր տևած հարսանյաց խրախճանքի բնական հետևանք: Բոլորը, ում նա հանդիպում է 6-ն անց 05-ին տնից դուրս գալուց հետո, մինչև մեկ ժամ անց ինքը խոզի պես կտոր-կտոր կլիներ, նրան հիշում էին քնաթաթախ, թեև լավ տրամադրությամբ, և բոլորին էլ առանց որևէ հիմքի համոզում է, որ օրը հրաշալի է: Ոչ ոք հաստատ չկարողացավ ասել` արդյոք նա եղանա՞կը ի նկատի ուներ:
Շատերն էին համաձայն, որ առավոտը լուսառատ էր, իսկ ծովից փչող թեթև զեփյուռը կորչում էր թզենիների մեջ և, ուրեմն, դեպքը կատարվել էր փետրվարյան մի գեղեցիկ օր: Բայց ոմանք էլ պնդում էին, որ եղանակը վատն էր, երկնքից գորշ, գետնահուպ ամպեր էին կախվել, կուտակված ջրերի ծանր հոտ կար, իսկ դժվարության պահին Սանտյագո Նասարի երազում տեսած բարակ անձրևն էր մաղում: Հարսանիքի գինարբուքից հետո ես ինձ գցել էի Մարիա Ալեխանդրինա Սերվանտեսի աստվածային գիրկը, որտեղ ինձ չկարողացան գտնել նույնիսկ ահաբեկված զանգերը, որոնք, ով իմանա, գուցեև եպիսկոպոսի պատվին էին ղողանջում:
Սանտյագո Նասարը հագնում է չօսլայած սպիտակ կտավե տաբատ ու վերնաշապիկ, ինչպիսին նա հագել էր հարսանյաց հանդեսի օրը: Դա վտանգավոր ճոխություն էր նրա համար: Չլիներ եպիսկոպոսի ժամանումը, կհագներ խակե վերնաշապիկն ու հեծյալի երկարաճիտ կոշիկները և ամեն երկուշաբթվա պես կմեկներ հորից ժառանգած` իր «Աստվածային պատկերը» փարախը, որ կառավարվում էր բարեխղճորեն, բայց առանց որևէ հաջողության: Այդ օրերին նրա ձիու թամբին «357-Մագնումն» էր, որից արձակած գնդակը, ինչպես ինքն էր ասում, ուզածդ ձիուն երկու կես կաներ:
***
…Վերջին անգամ մայրը նրան տեսավ ննջասենյակով փութկոտ քայլերով անցնելիս: Նա արթնացավ, երբ տղան լոգարանում մթության մեջ ասպիրինի հաբեր էր փնտրում, և երբ վառեց լույսը, նա կանգնած էր դռների մեջ` ձեռքին ջրամանը, ու այդպես էլ մնաց հոր հիշողության մեջ: Այդ ժամանակ էլ Սանտյագո Նասարը պատմեց մորը իր երազը, բայց մայրը նրա երազում տեսած անտառին նշանակություն չտվեց:
— Թռչունների մասին բոլոր երազները քաջառողջության հետևանք են,- ասաց նա: Նա տեսավ որդուն նույն մահճակալին և նույն վիճակում, ինչ վիճակում գտա ես նրան. երբ վերադարձա այդ մոռացված գյուղակը, որպեսզի ցրված բեկորների օգնությամբ վերականգնեմ հիշողությանս փշրված հայելին, գտա նրան նույն մահճակալի մեջ և նույն վիճակում` շուլալված ծերության վերջին շողերով: Աղոտ լույսի տակ հազիվ էին նշմարվում նրա դիմագծերը, գլխատակին երևում էին մշտական գլխացավի դեղատոմսերը, որը հանձնել էր որդին ննջասենյակով անցնելիս: Պառկած էր մահճակալի ճաղերին կպած, որպեսզի կարողանա անհրաժեշտ դեպքում բարձրանալ: Կիսամութից բորբոսահոտ էր գալիս, որն ինձ ոճրագործության այն առավոտը հիշեցրեց:
Երբ ես երևացի դռան քառանկյունում, նա իսկույն որդուն` Սանտյագո Նասարին հիշեց: «Այդտեղ էր կանգնած, — ասաց նա ինձ:
— Հագին սովորական ջրով լվացած սպիտակ կտավե տաբատն էր. ծնված օրից չէր կարողանում տանել օսլայի խշշոցը` շատ նրբազգաց էր»:
Այդպես մահճակալին պառկած, նա հիլի ընկույզներ էր ծամում,մինչև որդու վերադարձը հիշեցնող տեսիլքը չքացավ աչքերից: Հետո ծանր հոգոց հանեց. «Իմ կյանքում նա միակ իսկական տղամարդն էր»:
***
Վիկտորիա Գուսմանը՝ խոհարարուհին, համոզված էր, որ անձրև չկար ոչ այն օրը, ոչ էլ ամբողջ փետրվարին: «Ընդհակառակը,- ասաց նա ինձ, երբ մահվանից քիչ առաջ ես տեսության գնացի նրան: -Արևը սկսեց այրել ավելի ուժգին, քան օգոստոսին»: Շներով շրջապատված, նա երկրորդ նախաճաշի համար նապաստակներ էր մորթում, երբ Սանտյագո Նասարը խոհանոց է մտնում:
«Սովորաբար արթնանում էր դժվար անցկացրած գիշերվա հետքերը դեմքին», դժկամորեն հիշում է Վիկտորիա Գուսմանը: Արդեն հասունացած Դիվինա Ֆլորը, նրա դուստրը, ինչպես միշտ, կոնյակով սուրճ է մատուցում Սանտյագո Նասարին, նախորդ գիշերվա ծանրությունից նրան ազատելու համար: Խոհանոցում կրակի ճտճտոցը, կեռերից կախված նապաստակները խորհրդավոր տեսք ունեին:
Սանտյագո Նասարը ասպիրինի ևս մեկ հաբ է կուլ տալիս, նստում և դանդաղ կումերով սուրճ է խմում, երազկոտ հայացքը չկտրելով կանանցից, որոնք կրակի մոտ նապաստակների փորոտիքն են մաքրում: Իհարկե, չնայած տարիքին, Վիկտորիա Գուսմանը լավ էր պահպանված, իսկ աղջիկը` վայրենի, դեռևս չթամբած, ասես սեփական կրքերի գրոհից ճնշված: Երբ նա մոտենում է դատարկ բաժակը վերցնելու, Սանտյագո Նասարը բռնում է նրա դաստակը:
— Արդեն թամբելուդ ժամանակն է,- ասում է նա:
Վիկտորիա Գուսմանը ցույց է տալիս արյունոտ դանակը:
— Ձայնդ, լպստածի մեկը, -սաստում է նա: — Քանի ես ողջ եմ, դու այդ ջրից չես խմի:
Իբրահիմ Նասարի սիրուհին չէր կարողանում մոռանալ իր ցավը: Կալվածքի տարբեր անկյուններում երկար տարիներ վայելած գաղտնի սիրո հաճույքը վաղուց էր սպառվել, խարսխվել խոհանոցին, և նա, տանտիրուհու փոխարեն, դարձել էր ընտանիքի աղախինը: Ահա սա էլ` Դիվինա Ֆլորը, վերջին սիրո պտուղը իրեն պարտադրված էր զգում Սանտյագո Նասարի մահճակալի քաղցրության գաղտնիքներն իմանալու և այդ մտահոգության պատճառով ժամանակից շուտ տանջանքների մեջ էր ընկել: «Նրա նման մարդ դեռ չի ծնվել», ասաց նա ինձ հպարտ, բայց թախծոտ ձայնով, շրջապատված իր մյուս սերերի պտուղներով: «Իսկը հոր կտորն էր,- նետեց Վիկտորիա Գուսմանը: — Կղկղանք»: Բայց չկարողացավ խեղդել հոգում բարձրացած փոթորիկը, երբ հիշեց, թե ինչպիսի սարսափ պատեց Սանտյագո Նասարին, երբ այն օրն ինքը ճղեց ճագարներից մեկի փորը ու գարշահոտ փորոտիքը նետեց շներին:
— Մի լինի բարբարոս, -ասել էր նա: — Պատկերացրու, որ դա էլ Աստծո ծնունդ է:
Վիկտորիա Գուսմանին պետք էր քսան տարի` հասկանալու համար, որ անօգնական կենդանի սպանողը նույն անտարբերությամբ էլ կարող է մարդ սպանել:
***
Եվ նա վերածնվում է։ «Նրա համար խենթացել էի-, ասաց նա ինձ,-գժվել էի ամբողջովին»։ Բավական էր փակեր աչքերը՝ տեսնում էր նրան, ծովի հառաչում լսում էր նրա շշունջը, կեսգիշերին արթնանում էր անկողնում նրա մարմնի առկայության պատրանքից։ Եվ, վերջնականապես հանգիստը կորցրած, ամսվա վերջին գրում է նրան առաջին նամակը։ Համառոտ ուղերձի մեջ հայտնում է, որ տեսել է նրան հյուրանոցից դուրս գալիս, և հաճելի կլիներ, եթե նա էլ իրեն նկատած լիներ։ Սրտատրոփ սպասում է պատասխանի։ Սպասումից հոգնելով, նա գրում է նույն բովանդականությամբ երկրորդ նամակը, որի արատավոր կողմը գուցեև այն լիներ, որ նա մեղադրում է նրան քաղաքավարության մեջ։ Վեց ամսում նա արդեն վեց անպատասխան նամակ է գրած լինում, բայց նրան մխիթարում է այն միտքը, որ նամակները հասնում են հասցեատիրոջը։
Առաջին անգամ սեփական ճակատագրի տերը լինելով, Անխելա Վիկարիոն հայտնաբերում է, որ սերը ու ատելությունը նույնանման զգացմունքնր են։ Ինչքան շատ է գրում, այնքան շատ է բորբոքվում կրակը նրա ներսում, ինչպես նաև բորբոքվում է ատելություն մոր նկատմամբ։ «Մորս տեսքն անգամ սիրտս տակնուվրա էր անում,-ասաց նա ինձ։ — Ամեն անգամ մորս տեսնելիս անմիջապես նրան էի հիշում»։
Կյանքն անցնում է նույն հեշտությամբ, ինչպես չամուսնացած տարիներին. և ինչպես հնում կտորից ու թղթից ծաղիկներ ու թռչուններ էր պատրաստում, այնպես էլ այժմ կարի մեքենայի անիվն է պտտեցնում ընկերուհիների հետ, բայց հենց որ մայրը մտնում է անկողին, նա նստում ու մինչև լույս անհույս նամակներ է գրում։ Նա սիրունանում է, դառնում վայելչագեղ, իր բախտի տերը։ Նա դառնում է սուրբ՝ միայն նրա համար, որ չի ընդունում ոչ մի հեղինակություն, բացի նրա հեղինակությունից, ոչ մի ծառայություն, բացի իր մտքում նրան ծառայելուց։
Նա շաբաթական մեկ նամակ է գրում, և այդպես ամբողջ կես կյանքը։ «Հաճախ չէի իմանում՝ ինչ գրել,-ասաց նա ինձ ծիծաղից թուլացած։ Բայց ինձ համար բավական էր իմանալ, որ նա ստանում է նամակներս»։
Սկզբում դրանք հաշտվելու ակնարկներ էին, հետո՝ սիրուհու գաղտնի նամակներ, թորշոմած հարսնացուի բույրը հիշեցնող գրություններ, գործնական հուշեր, սիրո վկայագրեր, և ի վերջո նրանք դարձան ստահոդ նամակներ լքված կնոջ, որը սոսկալի հիվանդություններ է հնարում, միայն թե նրան ստիպի վերադառնալ։ Մի երեկո թանաքը թափվում է նամակի վրա, և փոխանակ պատռելու, հետգրությամբ նա ավելացնում է. «Որպես սիրուս վկայություն՝ ճամփում եմ քեզ արցունքներս»։ Հաճախ, արցունքներից հոգնած, ծիծաղում է ինքն իր հիմարության վրա։ Վեց անգամ փոխվում է փոստի աշխատակցուհին, և վեց անգամ շարունակվում է նրանց համագործակցությունը։ Նա միայն իր ձեռնարկած գործից ետ կանգելու մասին չի մտածում։ Բայց նրա տառապանքները մնում են անպատասխան։ Ասես նա գրում է … ոչ ոքի։
Անցնում է տասը տարի։ Մի օր նա արթնանում է այն զգացումից, թե իբր Նա, մերկ, պառկած է իր հետ անկողնում։
Տես նաև՝
